Vanilya bitkisi, yetiştiği ortam olarak tropikal bir bitkidir, salepgiller ailesinden olup tırmanıcı bir gövdesi vardır. Birçok tropikal ülkede yetiştirilir, yetiştirilmesi ve işçiliği pahalı ve zahmetlidir. Ana vatanı Antil adaları, Meksika gibi ılıman iklime sahip nem oranı yüksek Ekvator ülkeleridir. Yaprakları bilinen yaprak türlerinden olmayıp sapsız etli ve yassı biçimdedir. Meyveleri yaklaşık uzunluğu 15 - 20 cm olup yukarı doğru incelen çubuk şekline benzer, rengi siyah bir kapsül şeklindedir. Vanilya aslına bakarsanız tapınaklarda kötü ruhları kovmak amacı ile kullanılırken Meksikalıların bunu içeceklerinde ve pastalarında renk ve koku verici bir aroma olarak kullanmasıyla, günümüzde pastaların, tatlıların ve içeceklerin vazgeçilmez aroması haline gelmiştir. Vanilya yetiştiriciliği konusuna gelince vanilya bir bağ bitkisidir, 150 kadar türü vardır. En bilinen ve kullanılan türleri, Tahiti, Hint vanilyası ve Bourbon türleridir ve çoğunlukla ticari olarak yetiştirilir. Doğal ortam olarak Karayiplerden Ekvatorun pasifik kıyılarına kadar geniş bir yetiştirilme alanı vardır. Vanilya bitkisi ve aroması Avrupa ya gelmesi ve tanıtılması Amerikanın keşfinden sonralara rastlar. Hem vanilya hem de kakao tat olarak Avrupa'da tanınması İspanyolların 1520 yıllarında Avrupa ya getirmesi ile başlamıştır. Vanilya bitkisi çok özel arılar tarafından döllenmesi sağlandığı için Meksika dışında yetiştirilememiştir, ancak yapay olarak insanlar tarafından da bu işlemin yapılabileceği Edmond Albius tarafından keşfedilmiş, el ile polenleme tekniği sayesinde yetiştirilebilmiştir.

Sabır gerektiren zahmetli bir iştir. Vanilya ekiminden üç yıl sonra meyve vermeye başlar, oldukça zahmetli bir işçiliği vardır. Vanilya bitkisinin meyveleri olan çubuklar toplandığı gibi kullanılmaz. Toplandığında meyvenin rengi yeşildir, herhangi bir koku ve aroma vermez acıdır. Dokuz ay boyunca rengini ve tadını alması için bekletilir, bu dokuz aylık süre sonunda kurutulduktan sonra tat ve rengini kokusunu alır. Vanilya meyveleri güneşte kurutulur, ancak birçok ülkelerde sıcak suda bekletme işlemi yapıldıktan sonra kurutma işlemi uygulanır, bu işlem tamamlanınca iki ay kadar dinlendirme süresi uygulanan vanilya meyveleri güneşte kurumaya bırakılır. Vanilya yetiştiriciliğinde herhangi bir gübre kullanılmaz, tamamen işçiliğe dayalı bir tarım uygulanır. Bitkinin polenlerinin taşınma işlemini yapan işçiler genelde kadın ve çocuklardan oluşur ve her şey doğal olarak el ile yapılır, bu yüzden safrandan sonra dünyada bilinen en pahalı bitkilerdendir. Bu arada şunu da belirtmeden geçemeyeceğim. Vanilin ile vanilya aynı şey mi sorusu mutlaka aklınıza gelecektir. Marketlerde küçük paketlerde satılan vanilin ile vanilya aynı şey değildir. Vanilin bitkinin odunsu gövdesinin kâğıt sanayinde kullanımı ile (Ligin) maddesinden ortaya çıkan sentetik yollarla elde edilen bir aroma gıda katkısıdır, vanilya ise tamamen doğal yollarla elde edilen bir üründür.

Vanilyada her şifalı bitki gibi zararlı olmasa da fazlası zarardır ölçülü kullanılmakta fayda vardır, vanilya yağı kullanırken bir iki damladan fazla kullanılmamalıdır, fazla kullanılması bulantı ve kusma yapabilir haricen kullanılması gereklidir.